Çeşitlendirme çabalarına rağmen Türkiye’nin ekonomik ve mali kapasitesi Batı’ya bağlı

Abdullah Bozkurt/ Stokholm

Ticaret, yatırım ve teknoloji, kasasına on milyarlarca dolar akmadan ekonomisi ayakta kalamayan Türkiye üzerinde Batı’nın en büyük etkisi olmaya devam ediyor.

Ticaret Bakanlığı’nın hazırladığı rapora göre, Türkiye’nin Avrupa ve Kuzey Amerika ile ticareti ekonomisinin can damarı olmaya devam ediyor. Bu, genellikle NATO müttefiklerinin pahasına İran, Rusya ve Çin ile giderek daha yakın ilişkiler kurmaya çalışan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan hükümetinin onlarca yıldır sürdürdüğü çeşitlendirme çabalarına rağmen gerçekleşiyor.

2023 yılında Türkiye’nin ihracatının yüzde 41’i 27 AB üyesi ülkeye yapıldı; bu rakam o yılki 255,8 milyar dolarlık toplam ihracatın 104,3 milyar dolarına tekabül ediyor. Diğer Avrupa ülkeleri ve Kuzey Amerika da eklendiğinde toplam tutar 160,6 milyar dolara, yani %62,8’e ulaşıyor.

Rakamlar aynı zamanda ticaretin büyük ölçüde dengeli olduğunu, yani Türkiye’nin bu ülkelere ihracatıyla aynı miktarda ithalat yaptığını da gösteriyor. ​​2023 yılında Türkiye’nin Avrupa Birliği’nden ithalatı 106 milyar doları buldu; bu da neredeyse Birlik’ten ithalatıyla aynı miktara denk geliyor. Türkiye’nin 2022’de yaklaşık 10 milyar dolarlık pozitif ticaret dengesi vardı. Türkiye, geçen yıl Kuzey Amerika ülkelerinden ithal ettiğinden biraz daha fazlasını ihraç etti.

Geçtiğimiz yıl, toplam ihracatın %8,2’sine tekabül eden 21,1 milyar dolar değerindeki Türk ürünlerinin ihracatında ilk hedef Almanya oldu. Onu 14,8 milyar dolarlık değerle ABD takip etti. İlk 10 ihracat noktasından yedisi Batı bloğundan olurken, geri kalan ülkeler Rusya, Irak ve Birleşik Arap Emirlikleri oldu.

Bu yılın Ocak-Haziran döneminde Türkiye’nin Avrupa’ya ihracatı 71,8 milyar dolar olarak kaydedildi ve bu, toplam Türkiye ihracatının yüzde 57,2’sini temsil ediyor. Bu, geçen yılın aynı dönemine göre hafif bir artışı ifade ediyor.

Buna karşılık, Türkiye’nin Rusya ve Çin ile olan ticaret dengesi geçen yıl Türkiye için önemli ölçüde olumsuzdu ve cari açığı daha da kötüleştirdi. Türkiye’nin Rusya’ya ihracatı 10,9 milyar dolar (toplam ihracatın %4,3’ü) olurken, Rusya’dan ithalatı ise 45,6 milyar dolar (%12,6) oldu. Yani Türkiye, Rusya ekonomisinden aldığı fonun üç katından fazlasını harcadı.

Benzer bir tabloyu Türkiye’nin Rusya’dan sonra ikinci büyük ithalat kaynağı olan ve 45 milyar dolar tutarındaki Çin ile ticaretinde de görüyoruz. Çin, Türk ürünlerinin en fazla ihraç edildiği ilk 10 ülke arasında bile yer almıyor ve bu da Türkiye için önemli bir negatif ticaret dengesine yol açıyor.

Ticaret Bakanlığı’nın yayınladığı raporun bir kısmı:

Ticaret Bakanlığı 2024 Raporu

Turizm, lojistik, taşımacılık gibi hizmet sektörü ihracatında Batı ülkeleri Türkiye için de önemini koruyor. Geçtiğimiz yıl Avrupa’dan 6,6 milyon kişi turist olarak Türkiye’yi ziyaret etti; bu sayı toplamın yüzde 49,8’ini oluşturarak, Türkiye’nin turizmden elde ettiği 54,3 milyar doların yarısına katkıda bulundu. Amerika Birleşik Devletleri’nden gelen ziyaretçi sayısı 372.000’e ulaşarak toplamın %2,47’sini oluşturdu.

Türkiye’ye seyahat etmeyi tercih eden Rus ziyaretçi sayısında 2022 ve 2023 yıllarında önemli bir artış yaşanarak yıllık 1,8 milyon turiste ulaşılacağı anlaşılıyor. 2021 yılında sayı 854 bine ulaştı. Bu artış büyük ölçüde Batılı ülkelerde finans ve bankacılık hizmetlerine erişimde zorluklar yaratan Batı’nın Rusya’ya uyguladığı yaptırımlardan kaynaklanıyor. Sonuç olarak Ruslar, Batı yaptırımları uygulamayacağını ve Rusya’nın Türk bankacılık ve finans kurumlarına erişimini kolaylaştıracağını kamuoyuna açıklayan Türkiye’yi seçti.

Türkiye’deki doğrudan yabancı yatırımlara ilişkin olarak, Batı, yatırım akışının çoğunluğunu elinde tutuyor ve bu da Batı’nın Türk ekonomisini desteklemedeki hayati rolünü teyit ediyor. Son verilere göre, geçen yıl yaklaşık 4 milyar dolar tutarındaki doğrudan yabancı yatırımın yüzde 69,6’sı Avrupa’da gerçekleşti. ABD yatırım payının yüzde 4,6’sını oluşturdu. Nisan 2024 itibarıyla Avrupa yatırımı hafif bir düşüşle yüzde 65,4’e düşerken, ABD yatırımı toplam doğrudan yabancı yatırımın yüzde 20,9’una yükseldi.

2002-2024 yılları arasındaki dönemde, yani Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Türkiye’deki yirmi yılı aşkın iktidarı döneminde, Avrupa’dan gelen yatırımların tutarı 136,4 milyar doları buldu. Amerikalı yatırımcılar aynı dönemde Türkiye ekonomisine yaklaşık 15 milyar dolar katkı sağladı. Dolaylı yatırımlar ve Batı ile ilişkilerden elde edilen daha geniş ekonomik faydalar dikkate alındığında, Türkiye, ekonomisinin sürdürülebilirliği açısından Batı’nın desteğine büyük ölçüde bağımlı olmaya devam etmektedir.

Ayrıca, dünyanın geri kalanına ihraç edilecek malları üretmek için ithal ara mallara, kimyasallara ve yüksek kaliteli hassas makinelere bağımlı olan Türk imalat sanayisi için Avrupa ve Kuzey Amerika önemli pazarlardı.

Rakamlar, Erdoğan’ın son on yılda Rusya, İran ve Çin’e yakınlaşma çabalarının, Batı’nın hayati desteğinin yerini alacak ticarette amaçlanan çeşitlendirmeye ulaşamadığını açıkça gösteriyor. Bu model, büyük değişiklikler olmadığı sürece öngörülebilir gelecekte de devam edecek gibi görünüyor.

Geçtiğimiz yıl Erdoğan’ın geleneksel olmayan ekonomi ve maliye politikalarından çekilip geleneksel makroekonomik politikalara dönmek zorunda kalmasının temel nedeni de buydu. Ancak ilk duruşunun ağır bir bedeli oldu; kayıplar on milyarlarca, hatta bazı tahminlere göre yüz milyarlarca doları buldu. Bu durum daha yüksek enflasyona, daha yüksek işsizlik oranlarına ve daha geniş bir cari hesap açığına yol açtı.

Erdoğan sıklıkla Batı’ya yönelik düşmanca söylemi nedeniyle eleştiriliyor, ancak pratikte her konuda olmasa da çoğu konuda Batılı tutumların yanında yer almaktan başka seçeneği yok. Bu, Washington DC’deki son NATO liderleri zirvesinde açıkça ortaya kondu. Siyasi hayatta kalmasının Türk halkının çıkarlarına bağlı olduğunun bilincindedir ve bu amaca ulaşmak için büyük ölçüde Batının ticaretine, turizmine, yatırımına ve teknolojisine güvenmektedir.

Ancak bu acı gerçek, onu, Ruslar ve İranlılar için yaptırımları delme taktiklerini kolaylaştırmak ve Çinlilerin kendisini zenginleştirecek ve açıklanmayan anlaşmalar karşılığında Türk ekonomisinde güçlü bir dayanak oluşturmasına izin vermek gibi fırsatlar ortaya çıktığında yakalamasına engel olmuyor. ortakları çoğu zaman kendi çıkarları pahasına Türk vatanseverliğini tercih ediyor.