Ezici yenilginin ardından 120 bin kişi kaçtı

Bu, Güney Kafkasya ülkeleri arasında yakın zamanda iki büyük savaşa dönüşen çatışmadaki en son gelişme: birincisi 1992’de ve ikincisi 2022’de.

1992’de Ermenistan, Azerbaycan topraklarının yaklaşık %10’unu işgal ediyordu ve Dağlık Karabağ bölgesini fiilen kontrol ediyordu.

Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki ikinci çatışma, Hıristiyan çoğunluklu Ermenistan ülkesinin, Müslüman çoğunluklu daha büyük bir devlet olan Azerbaycan karşısında yıkıcı bir yenilgisiyle sonuçlandı.

Bu yıl 19 ve 20 Eylül’de yaşanan son çatışmada Azerbaycan güçleri, ayrılıkçı Artsakh eyaletinin kontrolünü ele geçirmek için bir saldırı başlattı.

Bir günlük operasyon Ermeni kökenli savaşçıları şaşırttı ve Çarşamba günü ayrılıkçıların silahsızlanma vaadiyle sona erdi.

Bu, Bakü’nün zaferi ve Ermenistan’ın geleneksel müttefiki Rusya’dan açıkça uzaklaşmasıyla tarihi bir jeopolitik değişimi temsil edebilir.

Azerbaycan Ermenilerin haklarını koruyacağına söz verdi ancak Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ve uluslararası uzmanlar etnik temizlikten korkuyor.

Dağlık Karabağ yönetimi, bunun sonucunda bölgede yaşayan 120 bin Ermeni’nin Ermenistan’a gideceğini söyledi.

Vatandaşlar araçla yakıt alarak yola çıkacak.

Mets Shen köyünden 30’lu yaşlarındaki bir adam AFP’ye, “Dün tüfeklerimizi bırakmak zorunda kaldık. Ayrıldık” dedi. Birkaç düzine kişiden oluşan ilk grup sınırı geçerek Kornidzor’daki Ermeni yetkililere kayıt yaptırdı.

Hayvanlarını ve üç yaşındaki kızının mezarını Metz Chin’de bıraktığından yakınarak, “Her şeyi toplamak için 15 dakikamız vardı” dedi. “Ona veda etmedim. Keşke geri dönebilseydim.”

Ermenistan hükümetine göre Pazar akşamı itibarıyla 377 “zorla yerinden edilmiş kişi” Azerbaycan’dan Ermenistan’a geçmişti.

AFP’nin gördüğü mültecilerin çoğu kadın ve çocuklardan oluşuyordu; bunların bir kısmı, köylerinin Azerbaycan tarafından bombalanmasının ardından insanların bir Rus barışı koruma üssüne sığındığı Igtsahog’dan geliyordu.

Ayrılıkçı liderler, Rus barış güçlerinin arabuluculuğunda Azerbaycanlı yetkililerle yapılan görüşmelerde Dağlık Karabağ’daki yaklaşık 120.000 Ermeni’nin kaderini müzakere ettiklerini söyledi.

Azerbaycan Pazar günü yaptığı açıklamada, “yeniden entegrasyon” çabalarının bir parçası olarak bölgenin ana şehri Stepanakert’i kendi elektrik şebekesine dönüştürdüğünü söyledi.

Ancak kaçmayı başaran siviller, Azerbaycan’ın dokuz aydır uyguladığı abluka nedeniyle yiyecek, su ve yakıt sıkıntısı yaşadıklarını bildirdi.

Rusya ile sürtüşme

Sınırda drama yaşanırken, kendisi de kriz nedeniyle protestoların hedefi olan Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, iki ülke arasındaki güvenlik anlaşmasının çöktüğünün sinyalini vererek suçu uzun süredir müttefiki olan Rusya’ya yüklemeye çalıştı.

Ulusal televizyonda yayınlanan açıklamalarda Ermeni lider, Rusya liderliğindeki CSTO’nun ve Moskova ile Erivan arasındaki siyasi-askeri işbirliğinin ülkeyi korumak için “yetersiz” olduğunu söyleyerek yeni ittifaklar arayacağını öne sürdü.

CSTO üyeleri herhangi bir dış saldırıya karşı birbirlerini savunma sözü verirler. Ancak Ukrayna’daki savaşında bocalayan Rusya, Dağlık Karabağ’daki son çatışmada Ermenistan’a yardım etmeyi, Erivan’ın tartışmalı bölgeyi Azerbaycan’ın parçası olarak tanıdığını öne sürerek reddetti.

Şimdi Rus barış güçleri Azerbaycan’ın Karabağ’daki isyancıları silahsızlandırmasına yardım ediyor. Paşinyan, Ermenistan’ın, Ukrayna savaşı nedeniyle Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin için tutuklama emri çıkaran Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin kurulmasını sağlayan anlaşmayı onaylaması gerektiğini söyledi.

Anlaşmazlık, Paşinyan’ın, Çarşamba günkü ateşkes anlaşmasından bu yana Erivan’da gösteri yapan ve yolları kapatan binlerce Dağlık Karabağ destekçisinin kendi ülkesinde baskısı altında olduğu bir dönemde ortaya çıktı.

Pazartesi gününden itibaren üç gün boyunca daha fazla huzursuzluk planladılar ve bazıları Paşinyan’ın Moskova’dan ayrılmasından duyduğu öfkeyi dile getirdi.

Öfke ve üzüntü

Bu arada Aliyev, en önemli bölgesel müttefiki olan Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile görüşmek üzere Azerbaycan’ın batı Nahçıvan bölgesine giderek zaferini pekiştirmeyi amaçlıyordu.

Türkiye, Bakü’ye, üç yıl önce altı haftalık bir savaşta Azerbaycan’ın tartışmalı toprakların bir kısmını geri almasına yardımcı olan bir savaş uçağı filosu sağladı.

İki lider, yeni bir doğal gaz boru hattı için temel atma töreni düzenlemeyi ve modern bir Azerbaycan askeri kompleksinin açılışını yapmayı planlıyor; bu, Rusya’nın bölgeden görünürde çekilmesiyle keskin bir tezat oluşturan, Türk gücünün bir göstergesi.

Diplomatik manevralar, sahada gerilimin arttığı bir dönemde yapılıyor. Hakkari Köprüsü’nün kervan yolu üzerindeki 5 kilometre uzağında haber bekleyen akrabaların toplandığı Kurendzor geçiş noktasında bir adam sinirlenerek polisin gözü önünde bıçak çekti.

Oğlum Artsakh’ta ordudaydı. Karabağ’ın Ermeni sakinleri tarafından ayrılıkçı bölgeye verilen ismi kullanan 43 yaşındaki Alek Belboyan, “Yaşıyor ama onun için endişeleniyorum” dedi.

“Buraya haber almaya geldim ama silahlı grupların da sınırı geçmesini umuyorum. Eğer geçerlerse ben de oğlumu kurtarmak için onlarla birlikte giderim.”

“Bizim güzel topraklarımız”

Sınırın ötesindeki Terter ve Belagan gibi Azerbaycan yerleşimlerinde yerel halk, Ermeni komşularına karşı hiçbir sempati duymuyor ve hükümetlerinin isyancılara karşı kazandığı zaferi kutluyorlardı.

Devlet televizyonu, milleti ve ordusunu selamlayan müzikler yayınlıyor, yollarda son otuz yıldaki çatışmalarda şehit düşen onlarca yerel “şehidin” bayrakları ve resimleri sıralanıyordu.

Öldürülenler arasında 18 yaşındaki kardeşi de bulunan Vamil Zalov’un affedecek havası yoktu.

Şu anda 50’li yaşlarının başında olan çiftçi, AFP’ye “Operasyonu destekliyorum” dedi.

“Güzel topraklarımız kurtarıldı. Kardeşimin intikamının alınmasından gurur duyuyorum.”

Artık Ermenilerle yan yana barış içinde yaşamayı hayal edip edemeyeceği sorulduğunda ise hayal edemediğini söyledi.

Başkan onlara yol gösterdi. Koridor açık. “Kullanıp gidebilirler.”

– Agence France-Presse ile