İstanbul Araştırma Enstitüsü’nin yeni sergisinde Paper Bir Kağıt Mimarın Hayali Dünyası’na bir bakış

İstanbul Araştırma Enstitüsü (IAE), Google Sanat ve Kültür platformunda gerçekleştirdiği sergiye yeni bir katkı ekledi. Küratörlüğünü Büke Uras’ın yaptığı “Kağıt Mimarın Hayali Dünyası: Nazimî Yaver Yenal” adlı sergi, Cumhuriyet neslinin önde gelen isimlerinden mimar Nazimî Yaver Yenal’ın hayatı ve ürünleri üzerine yoğunlaşıyor.

IAE sergilerini çevrimiçi olarak izleyicilere sunmaya devam ediyor. 2017 yılında ilk kez ziyaretçilere açılan “Bir Kağıt Mimarının Hayali Dünyası: Nazimî Yaver Yenal” sergisi, 20. yüzyıl mimarisinin eşsiz temsilcilerinden Yenal’in 50 yıllık kariyerine ışık tutuyor olağanüstü görseller. Yenal’in mimarın ölümünden yıllar sonra bulunan zengin arşivinden derlenen serginin tamamı artık Google Arts & Culture aracılığıyla ziyaret edilebilir.

IAE’nin web sitesinde yer alan bir videoda Uras, Yenal’i, gelenek ve modernizm arasında yer alan çok sayıda tasarım çizimiyle, gerçekleştirilmemiş projeleri nedeniyle “erken Cumhuriyet mimarisinin en önemli kağıt mimarı” olarak adlandırıyor. Mimarın uzun yıllar boyunca sadece çizimlerden oluşan alternatif bir mimari üretim alanı yarattığını vurgulayan Uras, Yenal’ın, uygulanamayan tasarımların yarattığı umutların yanı sıra bunları uygulamada başarısızlık nedenleri ve hayal kırıklıkları ile güçlü bir hikaye anlattığını söyledi. .

Yenal’in görevi

1904 yılında İstanbul’da doğan Yenal, 1920 yılında Osman Hamdi Bey tarafından kurulan Mekteb-i Sanayi-i Nefise-i Şâhâne’de (Güzel Sanatlar Akademisi) mimarlık eğitimine başladı. IAE’nin sergisi bu dönemde prodüksiyonlarıyla başlıyor. Sunumları tanınmış mimarın emeklilik dönemine kadar uzanır. Uras’a göre, bu şovu ilginç kılan şey, Ecole des Beaux-Arts metodolojisini ortaya çıkaran en kapsamlı koleksiyonlardan biri olmasıdır. Yenal, Sanayi-i Nefise’de Vedat Tek ve Giulio Mongeri gibi tanınmış mimarlar tarafından eğitilirken, bu okuldaki akademik eğitimin referans noktası olarak benimsenen bu metodolojiden oldukça etkilendi.

Yenal okul yıllarında çok yetenekli bir öğrenciydi. Mesela Yenal’in akranlarından Türk mimar Sedad Hakkı Eldem, onu öğrenci yıllarında bile bazı mektuplarda “çok ileri” olarak nitelendirdi. Yenal o kadar öndeydi ki, 1926’daki mezuniyeti sırasında öğretmeni Levanten mimar Mongeri, “Bahçemden bir gül alıp sana veriyorum” dedi. Mongeri bir ofis açtı ve mezun olduktan sonra eski öğrencilerinin birçoğunu işe aldı. Bu genç mimarı favori yapan Yenal’a büyük bir inancı vardı. Yenal orada çalışırken Ziraat Bankası Ankara merkez şubesinin tasarım sürecinde yer aldı.

Herkesin anlayabileceği gibi, Yenal okul yıllarında öğretmenlerinin takdirini kazandı. Akademik kariyeri boyunca arka arkaya birincilik ödülü aldı. Özellikle, 1925 yılında Ankara Belediyesi tarafından düzenlenen Cumhuriyet döneminin ilk mimari proje yarışmasında aldığı birincilik ödülünü kazandı. Bunu İstanbul için ilk mimari yarışma “Haydarpaşa Tren İstasyonu Onarımı” izledi. Cumhuriyet dönemi.

1927-1928 yılları arasında Sanayi-i Nefise tarafından düzenlenen ilk mimari Avrupa yarışmasını kazanan Yaver, bu yarışmadan aldığı bursla Paris ve Berlin’e gitti. Daha sonra, Berlin’in önde gelen mimarlarından Hans Poelzig’in atölye okulu “Meister Atelier” e kabul edildi. Sergi bu döneme ait birçok çizim içeriyor. Bu çizimlerde Yenal’in, fonksiyonun her zaman cephe planıyla gölgelendiği önceki eklektik tarzı, modernizmle birleşiyor ve bu da fonksiyonun tekrar ön plana çıkmasına neden oluyor.

Yenal’in Berlin’deki zamanı Weimar Cumhuriyeti’nin en sorunlu dönemi ile kesişiyor. Berlin işsizlik ve yüksek enflasyonla mücadele ediyordu. Bu sosyoekonomik sorunlar, tüm planları kağıt üzerinde bırakan mimariyi de etkiledi.

Yenal daha sonra 1932’de eğitmen olarak Sanayi-i Nefise’ye döndü. 40 yıllık eğitimci kariyerine rağmen hiçbir zaman proje öğretmeni olamadı ve okulun yönetim kadrosuna katılmadı. Ne yazık ki Yenal, 1940’lardan sonra hiçbir yarışma kazanamadı ve binaları inşa edilmeyen ve kağıt üzerinde kalan bir mimar olarak kaldı. Ancak bu onun üretken olmadığı anlamına gelmez. Aksine, akademideki atölyesinin arka odasını kendi dünyası olarak şekillendirdi ve orada sürekli başyapıtlar yaptı. Yenal’a ait tek inşa edilmiş yapı Şişli Camii’nin şadırvanıdır. Cumhuriyet döneminden kalma belki de Türk mimarisinin en önemli “kağıt mimarı” dır.

Mimari çizimlerden mobilya tasarımlarına kadar birçok projeyi içeren IAE’nin sergisindeki bu dev arşiv, emekli olduktan sonra Yenal’ın evinde dikkatlice korundu. Mimarın ölümünden sonra dağılan ve çoğu yıkılan ya da kaybolan olağanüstü arşivden kurtulan fotoğraflar ve çizimler sergi ile yeniden ortaya çıkıyor.