Türk-Kürt bir yazar siyaset ve siyaset arasındaki gerilimden bahsediyor…

İstanbul – Pazar günü ikinci turunu gerçekleştirecek olan Türkiye’nin büyük cumhurbaşkanlığı seçiminin jeopolitik sonuçlarından daha fazlası var. Kültür için de bir dönüm noktası. 2016’dan bu yana, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a karşı gerçekleştirilen başarısız darbenin ardından, buradaki hükümet sansüre, iş kayıplarına ve korku iklimine maruz kalan sanatçılara, yazarlara, yönetmenlere ve akademisyenlere baskı uyguluyor.reklam ekle

Ülkedeki etnik Kürt azınlığa mensup romancı Burhan Sönmez için Erdoğan yıllarının çalkantıları, Türk gücü ile Türk sanatı arasında süregelen mücadelenin yalnızca son bölümü.

1965 yılında, anadili Kürtçe olan Ankara’nın dışında doğdu ve insan hakları avukatı olarak çalıştı, ancak polis tarafından saldırıya uğradıktan sonra İngiltere’ye sürgüne gitti. İstanbul İstanbul, Labirent ve Taş ve Gölge’nin de aralarında bulunduğu beş roman yazmıştır ve bunların hepsi yakın zamanda başka bir matbaa tarafından İngilizce olarak basılmıştır. Romanları, Fyodor Dostoyevsky ve Jorge Luis Borges’in yankılarıyla hapishaneyi ve hafızayı araştırıyor.

Sönmez şu anda İstanbul ve Cambridge’de yaşıyor ve 2021’de Türkiye’de ve başka yerlerde ifade özgürlüğünün açık sözlü bir savunucusu olduğu PEN International’ın başkanı seçildi.

Sönmez’le, Erdoğan’ın salt çoğunlukla yarım puan aldığı Türkiye genel seçimlerinin ilk turundan sadece birkaç gün sonra görüntülü konuştuk.

Bu röportaj düzenlendi ve özetlendi.

İstanbul her zaman bir göçmenler şehri olmuştur. Buraya ilk ne zaman geldin?
Askeri darbe döneminde, 1980’ler. Türkiye’nin merkezinde küçük bir köyde doğdum ve büyüdüm. Elektriği olmayan bir çöl köyü gibi kırsalın ortasında. Hukuk okumak için İstanbul’a taşındım ve hayatımın bir sonraki aşaması İngiltere’ye sürgüne gitmemle başladı. Şimdi bu farklı alanları birleştirebiliyorum – küçük bir köy, büyük İstanbul ve ardından Avrupa. Hepsi buluşur ve bazen ayrılırlar.

Çoğu zaman romanlarınızda sadece coğrafya değil, zaman açısından da bir belirsizlik vardır. Nadiren, bazı yazarların bir okuyucuyu zamana dayandırmak için kullandıkları teknolojinin veya güncel olayların anlaşılır açıklamaları vardır.

Özellikle “İstanbul, İstanbul” adlı romanımda olayların geçtiği belirli bir yıl veya dönemden bahsetmiyorum. İnsanlar onu okuduğunda, herkes bunun kendi neslinin hikayesi olduğunu hissediyor.

Daha iyisi ya da daha kötüsü için!
Evet. Ama sadece saf bir yazar bundan gurur duyar. “Eh, farklı kuşakların duygularını bir romanda yansıtıyorum” diyebilirsiniz. Aslında Türkiye’de de aynı topluluktan geliyor. Her nesil aynı ıstırabı, aynı sıkıntıları, aynı baskıları, aynı acıları yaşadı. Yani aslında tüm bu zamanları tek bir hikayede bir araya getirmek edebi bir hüner değil.

“İstanbul, İstanbul” filminin anlatıcıları, yer altı hücrelerinde ücretsiz olarak tutulan ve birbirlerine hikayeler anlatan mahkumlardır. Hikayelerinin bir bütün olarak resmettiği şey, özgürlüğün her zaman yarıda kesildiği, ancak özgür düşünürlerin ve sanatçıların umutsuzca aşık olduğu İstanbul’da bir tür rüya halidir.

Bu gerçekten 1850’lerde, ilk liberal düşünürlerin Osmanlı Padişahı tarafından bastırılıp Avrupa’ya sürgüne gitmesiyle başladı. 150-170 yıllık bu tarihe baktığımızda, her on yılda bir hükümetlerin yazarlara, gazetecilere, akademisyenlere ve aydınlara karşı aynı baskı yöntemlerini kullandığını görüyoruz.

Ancak zulüm geleneği aynı zamanda bir direniş geleneği de yarattı. Ve şimdi bakın: Erdoğan’ın 20 yıllık iktidarından sonra, toplumun neredeyse yarısı hala ona karşı inatla. Hazır değiliz. Bu, direniş tarihimizin bir parçasıdır.

Amerika gibi Türkiye de şehirler ve kırlar arasında güçlü bir siyasi fay hattına sahiptir. Ama senin romanların İstanbul’dan Anadolu’nun kırsal bölgelerine gidip geldi.

Bu konuyu özellikle son 100 yılda Türkiye’nin doğusunu, ortasını ve batısını karşılaştırdığım son romanım Taş ve Gölge’de yazdım.

Türkiye kırsalında küçük bir köyde yaşamakla İstanbul arasında ne fark var? Bunun, gaz lambası olan küçük bir kulübede yaşamakla, yanıp sönen neon ışıkların olduğu bir sokakta yaşamak arasındaki fark olduğunu söyleyebilirsiniz – iki farklı dünya, iki farklı dönem.

Ama şunu anlamalısınız: İstanbul artık Türkiye kırsalının da bir parçası. Kırsal kesimden büyük bir göç oldu. İstanbul’a okumaya gittiğimde nüfus 5 milyon civarındaydı. Şimdi 17 milyon. Büyük bir şehrin yeni bir vatandaş, yeni bir kültürel ruh yaratması kolay değil.

Konuyla ilgili olarak bu seçimde en çok can sıkan konulardan biri de mültecilerin şeytanlaştırılmasıydı. Eski bir mülteci olarak senin için nasıl bir şey olduğunu merak ediyorum.

Şimdi Türkiye için üzücü olan şey, göçmenlere karşı -aslında ırkçılık renginde- yeni bir milliyetçilik yükselişi gördük. Türkiye’de Suriyelilere ve Afganlara karşı açık bir ırkçılık var. Her partinin ve her siyasi platformun bunu meşrulaştırmanın farklı yolları vardır.

Sağcılar, “Bunlar geri Araplar, bu geri bir yarış” diyor. İlerici laiklerden, “Ah, onlar sağcı İslamcı militanlar. Erdoğan’ı desteklemek ve ülkemizi işgal edip onu bir İslam cumhuriyetine dönüştürmek için buradalar.” Her durumda, ırkçılık veya göçmenlere yönelik nefret gündeme geliyor.

Milliyetçilik artık neredeyse her siyasi harekete hakim.

Türkiye’de son yıllarda sanatçılara ve yazarlara otosansür uygulandı mı?Her şeyden önce, her yıl 500’den fazla yeni Türk romanı yayınlanıyor. Ben üniversitedeyken Türkçe çıkan yeni roman sayısı 15-20 civarındaydı. Bu çok büyük bir fark.

Genç nesil ile onların cesur olduklarını görüyorum. Tüm baskılara ve hapse girme ya da işsiz kalma riskine rağmen gençler korkusuzca yazıyorlar. Türkiye’deki Kürt meseleleri, kadın meseleleri, LGBT meseleleri ve siyasi suçlar hakkında yazıyorlar.

Yüzlerce yazar böyle: Açıkça ve bir noktada biraz tehlikeli bir şekilde kendileri için yazıyorlar. Bu gurur duymamız gereken bir şey.

PEN International’ın Başkanı olarak, ifade özgürlüğünün durumuna özellikle yakından bakıyorsunuz. Binlerce akademisyen ve gazetecinin tutuklandığı veya tasfiye edildiği 2016-2017 baskılarından bu yana Türkiye’de işler iyiye gitti mi?

Hayır, hayır, daha iyi değil. Türkiye’de iyiyi kötüyü hiçbir zaman ayırt etmedik. Her zaman kötüydü ya da daha kötüydü.

Türkiye’de PEN International kitabı cezaevinde destekliyor. Benim için bir avukat olarak cezaevlerine gitme imkanım var. Ne zaman Türkiye’ye gitsem bu özelliği kullanıyorum. Selahattin Demirtaş’ı ya da Osman Kavala’yı görmeye gidiyorum – bir sürü insan. Büyük insanların hala hapiste olduğunu görmek üzücü.

Ama dayanışma içinde olduğumuzu görmek de harika. İstanbul, İstanbul romanımın sonunda bir ortaçağ İranlı mistik gravürü kullandım. “Cehennem acı çektiğimiz yer değil, çektiğimizi kimsenin duymadığı yerdir” diyor. Tutuklanırsam asla yalnız kalmayacağımı biliyorum.

Daha fazla kitap oku
Ürdün Haberleri